In het gelijknamige prachtige zwart wit fotoboek van fotograaf Johannes Doedes de Jong viel één foto mij meteen enorm op: het Schietersrak bij Tijnje in de zomer van 1953. Waarom? Omdat hier een bijzonder lage zomerwaterstand zichtbaar is waarin een woonboot helemaal droog is gevallen (uiterst links op de foto hangt de bewoner uit het raam) en een visser enkele meters het Schietersrak in kan lopen om zijn fuiken, waar je de vis in kan zien spartelen, te oogsten. Dit beeld zal na de instelling van het peil op een vast 0.52 – NAP nooit meer ergens zo in Friesland zo te zien zijn geweest, tenzij er wellicht een vaart drooggemalen werd voor herstel van een waterkundig bouwwerk of voor andere redenen. Er werd immers vanaf de jaren zeventig een vast (laag) peil ingesteld en eventuele droogte in de zomer, zoals op die bewuste foto, werd aangevuld met IJsselmeerwater dat uiteindelijk weer Rijnwater was. De effecten op de hydro-ecologie van Noord Nederland zijn legio: de 200.000 ha hooilanden die vroeger elk jaar blank stond verdween grotendeels en die waardeloze blauwgraslanden (“strie min hea”) werden omgezet in blakende monocultures van engels raaigras of mochten door Natuurbeheerders als ruigte rietland worden beheerd. De invloed van het IJsselmeerwater reikt tot onder Emmen zodat het hele bloedvatenstelsel van water, dat door mensenhand grotendeels werd gecreëerd overigens, in kwaliteit naar de categorie matig tot slecht omsloeg. Het hieronder staande kaartje uit 2014 (bron Vogelbalans van Sovon) spreekt wat dit betreft boekdelen! (Klik op het kaartje voor een grotere weergave). In de jaren vijftig was sprake was van vele gradiënten van bovenloop tot benedenloop in de Noord Nederlandse beekdalen. Ook de dwarsgradiënten in een dal verschilden in kwaliteit en boden een flink aantal plantensoorten een leefgebied. Nu is er door het starre peilbeheer over de hele linie sprake van een veel eenzijdigere waterkwaliteit, die zich voornamelijk in het eutrofe spectrum bevindt. Een uitzondering hierop vormt de kustzone waar zout water onder de dijk door kwelt. Ook wordt met behulp van helofytenfilters her en der wel een goede waterkwaliteit bereikt zoals in de Bonnebuspetten bij Boornbergum of op de flank van een beekdal waar nog sprake is van laterale kwel. Natuurlijk is er sinds de jaren zeventig door WVO en andere initiatieven ook best veel verbetering opgetreden maar waarom dan nog zo’n kaartje jongens? Is er dan geen zicht op verbetering op iets langere termijn? Bij het huidige landbouwbeleid bar weinig ben ik geneigd te oordelen. Daarom in de volgende blauwe blog een positiever geluid en wel wat iedereen in eigen huis zou kunnen doen om in die kleine omgeving althans zo veel mogelijk te streven naar een ecologisch bewust omgaan met water! Henk Jansen.
Bronnen: Johannes Doedes de Jong, 2011 Water. Samenstelling Andries de Haan en Wim de Vries. Friese Pers Boekerij, Leeuwarden
SOVON: Vogelbalans 2014. Beoordeling biologische kwaliteit, Kaderrichtlijn Water,
pag. 5.
